Μια παράσταση από την ομάδα θεάτρου «ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ»
Ανάπλαση του έργου του FRIEDRICH DURRENMATT «Ρωμύλος ο Μέγας»
Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών αποτέλεσαν, δυστυχώς, σοβαρό αντιπερισπασμό στην επιθυμία μας να καταθέσουμε έγκαιρα την άποψή μας για την παράσταση «Ρω…μύλος ο Μέγας» που ανέβασε στις αρχές Μαΐου, στο θέατρο Χυτήριο η θεατρική ομάδα «Μη μόναν όψιν». Ευτυχώς η παράσταση ήταν τόσο ενδιαφέρουσα που αποτυπώθηκε στη μνήμη μας με κάθε λεπτομέρεια∙ ελπίζουμε να τη σχολιάσουμε χωρίς παραλείψεις.
Το έργο «Ρω…μύλος ο Μέγας» αποτελεί διασκευή ή ακριβέστερα «ανάπλαση» -όπως αναφέρεται στο πρόγραμμα της παράστασης- του έργου «Ρωμύλος ο Μέγας» που γράφτηκε από τον θεατρικό συγγραφέα Φρίντριχ Ντύρενματ κι αποτέλεσε, το 1949, την πρώτη μεγάλη του επιτυχία.
Ο νεαρός Ρωμύλος ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Ρώμης. Έμεινε στο θρόνο από τον Οκτώβρη του 475 έως το Σεπτέμβρη του 476.Ο Ντύρενματ του προσθέτει χρόνια, του δίνει σύζυγο και κόρη καθώς και μια ασχολία, ιδιαίτερα απαραίτητη για την απόκρουση των Γερμανών που από στιγμή σε στιγμή μπαίνουν στη Ρώμη: την εκτροφή πουλερικών! Ο Ρωμύλος, στην αρχή εμφανίζεται επιπόλαιος και αδιάφορος, προοδευτικά όμως αποκαλύπτεται η ευαισθησία και η βαθειά του θλίψη: το σύστημα είναι πια τόσο διεφθαρμένο που ούτε ο ίδιος, σαν αυτοκράτορας, ούτε η ξεπερασμένη τακτική του στρατού μπορούν να αναχαιτίσουν την καταστροφή και τη νέα, βίαιη τάξη πραγμάτων. Ο πολυπρόσωπος θίασος που τον πλαισιώνει, συνθέτει παραστατικά την εικόνα των τελευταίων ημερών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στρατηγοί, στρατιώτες, ο αυτοκράτορας-καρικατούρα του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας, αγγελιοφόροι, ο έμπορος, που και την ύστατη στιγμή προσπαθεί να κερδίσει από την καταστροφή, ο Γερμανός πρίγκιπας Οδόακρος που με σκεπτικισμό αντιμετωπίζει τις πολεμικές επιχειρήσεις, ο ανιψιός του Θεοδώριχος, ένας νεαρός πολεμοχαρής ήρωας αυστηρά πειθαρχημένος κι ανελέητος…
Στους ρόλους του πρωτότυπου έργου ο «αναπλαστής» Σίμος Παπαναστασόπουλος πρόσθεσε κι άλλους (π.χ. το ρόλο της γραμματέως του Ρωμύλου). Κάποιους ρόλους τους συγχώνευσε και, «αυθαιρετώντας» έτι περαιτέρω, μετέτρεψε το έργο σε μιούζικαλ. Οι ηθοποιοί τραγουδούν και χορεύουν. Το αποτέλεσμα που προέκυψε ήταν μια χυμώδης, διασκεδαστική και επίκαιρη παράσταση.
Όπως λέει ο ίδιος: «… έφερα το χιούμορ των διαλόγων στην εποχή μας, περιόρισα φιλολογικούς μονολόγους και προσπάθησα να δώσω ζωντάνια και “ανάγλυφο” στην παράσταση, αναδεικνύοντας τις πτυχές, τα δίκια και τη λεπτομέρεια κάθε ήρωα… Το μόνο που κράτησα ατόφιο -με ευλάβεια πιστεύω- είναι το νόημα του έργου, διαχρονικό μα και τόσο ταιριαστό στη σημερινή εθνική και παγκόσμια συγκυρία».
Η διασκευή είναι σύμφωνη με το πνεύμα του συγγραφέα, ο οποίος επιδιώκει την αποστασιοποίηση του θεατή από τα δρώμενα επί σκηνής. Τα τραγούδια που παρεμβάλλονται στο κείμενο τον απομακρύνουν από τη συναισθηματική προσέγγιση του έργου, τον βοηθούν να αντιμετωπίσει το κείμενο διαλεκτικά και να ανιχνεύσει τα ερωτήματα τα σχετικά με την ενοχή, την ευθύνη, την ανταμοιβή, τους κανόνες που επιβάλλουν οι ξεπερασμένες συμβατικότητες∙ τον ωθούν να προβληματιστεί σε σχέση με την απληστία των πολιτικών, την πολιτισμική παρακμή, την εμπορευματοποίηση των ιδανικών, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία.
Αν και χρονικά το έργο τοποθετείται σε μια οριακή ιστορική στιγμή, οι αναγωγές προκύπτουν αβίαστα χάρη στα κωμικά στοιχεία που διανθίζουν το πρωτότυπο και το μεταγράφουν σε σύγχρονη θεατρική έκφραση. Τα ζητήματα που πραγματεύεται το έργο, όπως η λήψη αποφάσεων σε σχέση με τη ζωή μας, η στάση μας απέναντι στις κοινωνικές εξελίξεις, η πρόληψη της καταστροφής, η κατασκευή μιας πραγματικότητας διαφορετικής για τον καθένα προς αποφυγήν ευθυνών, είναι διαχρονικά και συνυφασμένα με την καθημερινότητά μας.
Είναι ευνόητο ότι, προκειμένου να εισαχθούν αναφορές στο σήμερα σ’ ένα κείμενο που αναφέρεται σε προγενέστερη εποχή, πρέπει να έχει προηγηθεί βαθιά μελέτη, έτσι ώστε να είναι ξεκάθαρες οι ουσιαστικές αναλογίες ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Ο Σίμος Παπαναστασόπουλος το τόλμησε και το πέτυχε. Συνέθεσε ένα δίωρο μάθημα ιστορίας και βαριετέ ταυτόχρονα. Η ενιαία θεατρική γλώσσα, την οποία δίδαξε στους ηθοποιούς, λειτούργησε καταλυτικά: η συρραφή από αυτόνομα επεισόδια που διαδέχονταν το ένα το άλλο, κατέληξε σε μια χυμώδη, ζωντανή παράσταση με απρόσκοπτη ροή, με ομοιογένεια, χωρίς νεκρούς χρόνους και ανισότητες.
Ο Νίκος Γουργιώτης, υπεύθυνος για τη μουσική της παράστασης, αξιοποίησε ένα ευρύτατο φάσμα μουσικών επιλογών. Καθοδήγησε τους ηθοποιούς ώστε να το υποστηρίξουν με το κατάλληλο για το κάθε είδος ύφος∙ άλλοτε με μπρίο και γρήγορους ρυθμούς, άλλοτε με ρομαντική διάθεση, πάντα όμως με αίσθηση του μέτρου.
Τα χορευτικά μέρη πειθάρχησαν στις εναλλαγές των μουσικών σχολίων, με αποτέλεσμα μια μεγάλη ποικιλία στις χορευτικές φόρμες που υιοθετήθηκαν. Οι ηθοποιοί κινήθηκαν στη σκηνή με πλαστικότητα και εντυπωσιακό συντονισμό, παρουσιάζοντας ένα αρμονικό σύνολο. Αρχιτέκτονας του γοητευτικού αποτελέσματος ήταν η Εύη Πονηρίδου που επιμελήθηκε τη χορογραφία και την κινησιολογία του θιάσου.
Ενδυματολογικά η παράσταση ακολούθησε το πνεύμα της διασκευής: δεν τοποθετήθηκε σε κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι χιτώνες εναλλάσσονταν με ταγιεράκια, με παντελόνια και σακάκια. Ο Σίμος Παπαναστασόπουλος, με την ιδιότητα του σκηνογράφου αυτή τη φορά, άφησε τη φαντασία του να οργιάσει. Ο ίδιος σχεδίασε και το λιτό, λειτουργικό σκηνικό.
Οι ηθοποιοί ήταν εξαιρετικοί. Υπηρέτησαν τους ρόλους τους -οι πιο πολλοί περισσότερους από έναν- με πραγματικό πάθος. Οι επιδόσεις τους ήταν άριστες όχι μόνο στην άρθρωση του θεατρικού λόγου, αλλά και στο τραγούδι και το χορό! Ο αδιάφορος, επιπόλαιος μέχρις… αναισθησίας στο πρώτο μέρος και θλιμμένος, στοχαστικός, στοργικός πατέρας στο δεύτερο μέρος Ρωμύλος του κυρίου Ματθαίου, η γραμματεύς και η οργισμένη ράπερ της πληθωρικής, γεμάτης αστείρευτη ενέργεια κυρίας Καποτά, η τρυφερή, ιδεαλίστρια Ρέα και η χορεύτρια-κότα της καλλίφωνης κυρίας Κυριαζή, η σνομπ, φιλόδοξη, φιλοχρήματη και βαριεστημένη Ιουλία της κυρίας Φανουργάκη, ο αδύναμος, ευθυνόφοβος Ζήνων, ο επιθετικός ράπερ και ο ανθρωπιστής, συγκρατημένος και φιλειρηνικός Οδόακρος του κυρίου Τσεκούρα, η ακόλουθος του Ζήνωνα κυρία Γανωτή η οποία με ευκολία άλλαξε το ράσο της καλόγριας με τα φτερά της κότας και στη συνέχεια με τα ρούχα του ράπερ, η μηχανορράφος-καλόγρια της κυρίας Μπάμπαλη, ο ηρωικός, παλλόμενος Αιμιλιανός του κυρίου Τερζάκη, ο άξεστος Μάρες του κυρίου Σφυρή, ο ταλαίπωρος, εξαντλημένος, νυσταλέος αγγελιοφόρος Τίτους Μάμα και ο αιμοχαρής Θεοδώριχος του κυρίου Δημητρέλλη, ο συγκρατημένος, υπηρεσιακός Ιούλιους Ροτούντους του κυρίου Λυμπέρη, ο ξεκαρδιστικός δάσκαλος μουσικής, ο άκαμπτος, επιτηδευμένος αφόρητα αντιπαθής έμπορος και ο στρατιώτης (τρεις ρόλοι με τελείως διαφορετικές απαιτήσεις) του εντυπωσιακού κυρίου Ποτίδη, αποτέλεσαν τις ψηφίδες ενός ολοκληρωμένου καλλιτεχνικού θεάματος. Πειθάρχησαν σε κοινούς κώδικες υποκριτικής, χάρη στους οποίους το συνταίριασμα ετερόκλητων, μεταξύ τους σκηνικών ευρημάτων πρόβαλε στο κοινό ξεκάθαρα τα μηνύματα του έργου.
Εδώ πρέπει να γίνει και μια αναφορά στη φυσιογνωμική συγγένεια των ηθοποιών με τους αντίστοιχους ρόλους. Είχαμε την αίσθηση ότι, προκειμένου να επιλεγούν πέρασαν από αυστηρό casting. Ειδικά ο κύριος Ματθαίος, υποδυόμενος το Ρωμύλο δεν άφηνε καμιά αμφιβολία για την αυτοκρατορική του ιδιότητα. Η κορμοστασιά και τα χαρακτηριστικά του προσώπου του παρέπεμπαν κατ’ ευθείαν στην τυπική εικόνα του ρωμαίου συγκλητικού!
Η παράσταση του θιάσου «Μη μόναν όψιν» μια άλλη μια φορά μας εξέπληξε. Δουλειά απόλυτα επαγγελματική (κι ας δηλώνουν οι συντελεστές της «ερασιτέχνες»), δίνει ένα γερό μάθημα στους «διάσημους» που είτε στο βωμό του οικονομικού κέρδους είτε στο βωμό της καταξίωσης του… συρμού περιμένουν χειροκροτήματα σε αδόκιμες και αβασάνιστες απόπειρες.
ΒΙΒΗ ΤΟΥΡΟΓΙΑΝΝΗ
Αλλέστα 