Μελαγχολία – Φάουστ
γράφει ο Λεφτέρης Μονοκρούσος
Στο σημερινό σημείωμά μας θα σας παρουσιάσουμε δύο εξαιρετικές ταινίες που προβλήθηκαν στις αθηναϊκές αίθουσες, φορτωμένες με διεθνή βραβεία, και που δε θα έπρεπε να περάσουν απαρατήρητες.
Η πρώτη είναι του Λαρς φον Τρίερ, του προκλητικού Δανού σκηνοθέτη, με την ανατρεπτική ματιά. Η «Μελαγχολία» (Melancholia) καταπιάνεται και αυτή με τα προσφιλή θέματα του ρηξικέλευθου σκηνοθέτη: τη μοναξιά, την ανάγκη και την έλλειψη επικοινωνίας.
Μελαγχολία ονομάζεται ο πλανήτης που κατευθύνεται σε σύγκρουση με τη Γη μας. Η ταινία διερευνά τις αντιδράσεις δύο αδελφών και των οικογενειών τους. Χωρίζεται σε δύο μέρη: το πρώτο «Τζάστιν» το ονομάζει από το όνομα της μιας αδελφής (Κίρστεν Ντανστ, βραβείο ερμηνείας στο Φεστιβάλ των Κανών). Παρακολουθούμε τη γαμήλια δεξίωση της Τζάστιν, μέσα από την οποία φαίνεται η κενότητα των σχέσεων, το ανέφικτο της επικοινωνίας. Το δεύτερο «Κλερ», από το όνομα της άλλης αδελφής, μας μεταφέρει λίγες μέρες μετά το γάμο, όταν οι άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά μπρος στην επερχόμενη καταστροφή από τη σύγκρουση των πλανητών.
Η ταινία διαθέτει ωραιότατες εικόνες και εξαιρετικές ερμηνείες. Το συγκλονιστικό τέλος της ταινίας μπορεί να καταγραφεί στις καταπληκτικότερες σκηνές του κινηματογράφου.
Η ταινία, αν και με μια επιπόλαιη ματιά θα μπορούσε να θεωρηθεί καταθλιπτική, απεναντίας είναι μια αισιόδοξη ματιά που αντιμετωπίζει κατάματα τα μεγάλα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Κατά τον Τρίερ μόνον όταν αντιμετωπίζουμε με ρεαλισμό, αλληλεγγύη και αγάπη τα οποιαδήποτε προβλήματα – τα συλλογικά και τα προσωπικά – μπορούμε να δούμε καλύτερες μέρες και να ζήσουμε με αξιοπρέπεια.
Δεν είναι τυχαίο που το φιλμ χαρακτηρίστηκε από τους ειδικούς ως το καλύτερο ευρωπαϊκό φιλμ του 2011, παρά τις επιπόλαιες και απαράδεκτες δηλώσεις του σκηνοθέτη στις Κάνες.
Η δεύτερη ταινία είναι η πολυβραβευμένη «Φάουστ» (Faust) του Ρώσου σκηνοθέτη Αλεξάντερ Σοκούροφ.
Μια διαφορετική, πιο γήινη παρουσίαση του πασίγνωστου και καθοριστικού στην παγκόσμια λογοτεχνία έργου του Γκαίτε.
Εδώ ο Φάουστ δεν είναι ο μυθοποιημένος γέρος που πουλάει την ψυχή του στο διάβολο για να ξανακερδίσει τη χαμένη νιότη του αλλά ένας απογοητευμένος, αποτυχημένος επιστήμονας (Γιοχάνες Ζέιλερ). Ο Μεφιστοφελής δεν έχει την όψη του διαβόλου αλλά ενός αδίστακτου ενεχυροδανειστή (εκπληκτικός ο Άντον Αντασίνσκι).
Ο πεσιμιστής Φάουστ, μέσα σε μια παρακμασμένη πόλη του 16ου αιώνα, περιφέρει την αγωνία του και με συνοδό του το σαρδόνιο Μεφιστοφελή «μπλέκεται» σε ιστορίες και γεγονότα που τον οδηγούν στην αυτογνωσία.
Να σημειώσουμε ότι ο θεατής θα πρέπει να έχει μια σχετική γνώση του έργου του Γκαίτε, ώστε να παρακολουθήσει πιο εύκολα την πορεία της ταινίας, μιας και ο Σοκούροφ κρατάει τα κυριότερα στοιχεία του αυθεντικού Φάουστ.
Το φιλμ κλείνει μια σειρά έργων του σκηνοθέτη για τη φύση της εξουσίας. Μολώχ για τον Χίτλερ, Ταύρος για τον Λένιν, Ήλιος για τον Ιάπωνα αυτοκράτορα Χιροχίτο.
Αυτή η πορεία του και το κλείσιμο της τετραλογίας του μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την άποψή του, μέσα από εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς και έντονου ρεαλισμού, για τη φύση της εξουσίας, το αχαλίνωτο πνεύμα και τις επιδιώξεις του ανθρώπου. Μια άποψη που σηκώνει πολλή συζήτηση. Η φράση του Γκαίτε «οι δυστυχισμένοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι» είναι, πιστεύω, ο συνδετικός κρίκος των τεσσάρων ταινιών του Σοκούροφ.
Στα συν της ταινίας, εκτός από τις εξαίρετες ερμηνείες των ηθοποιών, θα πρέπει να προστεθεί η εκπληκτική σκηνοθεσία και η πρωτότυπη μουσική του Αντρέι Σίγκλε.
Σε μια συνέντευξή του ο Σοκούροφ πολύ απλά λέει για την ταινία του: «Αν, αφού δουν αυτή την ταινία, οι άνθρωποι θα θέλουν να διαβάσουν Γκαίτε, αυτό θα είναι το μεγαλύτερο δώρο για μένα». Ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ της Βενετίας, σκηνοθέτης Ντάρεν Αρονόφσκι, δήλωσε αναφερόμενος στο Φάουστ: «υπάρχουν ταινίες που σε κάνουν να κλάψεις, άλλες που σε κάνουν να γελάσεις και κάποιες που σε αλλάζουν για πάντα όταν τις δεις»…
Πράγματι και οι δύο αναφερόμενες ταινίες ανήκουν σίγουρα σε αυτή την κατηγορία.
Αθήνα, 12.1.2012
Αλλέστα 